Gmina Strzyżów | Gmina Czudec | Gmina Niebylec | Gmina Wiśniowa | Gmina Frysztak

Gmina Czudec

ZABYTKOWY UKŁAD URBANISTYCZNY W CZUDCU - W centrum Czudca zachowały się resztki małomiasteczkowej, drewnianej zabudowy z XIX wieku. Domy w większości zwrócone szczytami do ulicy, niekiedy z podcieniami, stwarzają niepowtarzalne, drewniane ciągi urbanistyczne.

BUDYNEK SYNAGOGI ŻYDOWSKIEJ W CZUDCU - została zbudowana w 1795 roku prawdopodobnie na miejscu starej synagogi. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę. Po zakończeniu wojny budynek gruntownie przebudowano z przeznaczeniem na kino. Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta. Pierwotnie we wschodniej części znajdowała się główna sala modlitewna, do której wchodziło się przez przedsionek, nad którym znajdował się babiniec.
Wówczas zatarto oryginalne cechy architektury synagogalnej. Od 1970 roku w synagodze znajduje się Gminna Biblioteka Publiczna, w której są zgromadzono judaika, m.in. skrzydło drzwiczek Aron ha-kodesz, menorę, chanukiję, a także stare książki. Zostały one wyeksponowane we wnęce po Aron ha-kodesz.
W ostatnim czasie synagoga została wyremontowana: wymieniono więźbę dachową, okna oraz odnowiono elewację budynku.

CMENTARZ ŻYDOWSKI W CZUDCU - cmentarz żydowski znajdujący się w Czudcu w dzielnicy Okop przy ulicy Rzeszowskiej. Cmentarz zajmuje powierzchnię 0,37 ha, znajduje się na nim jeden fragment nagrobka. Cmentarz został założony na przełomie XVIII i XIX wieku. Podczas II wojny światowej hitlerowcy doszczętnie zdewastowali nekropolię. Po zakończeniu wojny cmentarz służył jako teren rolniczy. Teren jest nieogrodzony. Fragmenty nagrobków można znaleźć w korycie potoku przepływającego nieopodal cmentarza.

MYKWA W CZUDCU - jest to budynek jednopiętrowy z poddaszem, murowany, tynkowany. Znajduje się przy ulicy św. Marcina. Data jej powstania pozostaje nieznana, obecnie mieści urząd pocztowy.

SANKTUARIUM MATKI BOŻEJ ŁASKAWEJ W CZUDCU - Matki Pocieszenia - W 1427 roku król Władysław Jagiełło nadał Czudcowi prawa miejskie. Od strony administracji kościelnej, o Czudcu jako parafii mówi się już w 1326 roku. W tym to roku kroniki krakowskie wspominają o Czudcu, że był najdalej wysuniętą parafią w diecezji krakowskiej. W tym czasie istniał już kościół św. Marcina na wzgórzu cmentarnym oraz cmentarz. W XV wieku ówczesny dziedzic Czudca, Mikołaj Strzyżowski, buduje z zachodniej strony rynku drugi kościół św. Zofii (obecne sanktuarium), w którym skoncentrowało się życie religijne. Wyniesienie kościoła do godności sanktuarium oraz ukoronowanie słynącego łaskami obrazu matki Bożej Łaskawej, Królowej Różańca świętego miało miejsce 8 września 2002 roku. Koronacja przebiegła pod przewodnictwem ordynariusza rzeszowskiego ks. Bpa Kazimierza Górnego, pomocniczego ks. Bpa Edwarda Białogłowskiego, biskupów przemyskiego, sandomierskiego, zamojsko-lubaczowskiego oraz 400 osobowej grupy kapłanów. W uroczystości wzięła udział ponad 20-tysięczna rzesza wiernych.

MUROWANA KAPLICA P.W. ŚW. MARCINA W CZUDCU - według tradycji wybudowana na miejscu pierwotnego kościoła parafialnego pod tym samym wezwaniem w 1692 r. (ostatnio odremontowana w 2004 staraniem samorządu gminy i parafii).

ZESPÓŁ PARKOWO - PAŁACOWY W CZUDCU - Historia dworu nie jest dokładnie znana. Powstał zapewne w XVI wieku. Gdy w XVIII wieku rodzina Grabieńskich wybudowała pałac, dotychczasowa rezydencja znacznie podupadła na znaczeniu i zaczęła pełnić funkcję lamusa lub skarbczyka. Dziś w pałacu mieści się liceum ogólnokształcące, a dawny dwór jest podzielony na prywatne mieszkania.
Majątek dworski stoi w dawnym parku, na wschodnim krańcu wsi. Łatwo do niego trafić - park i zabudowania są dobrze widoczne na północ od drogi do Rzeszowa. Dwór jest dość obszerną, piętrową budowlą. Jego plan zbliżony jest do kwadratu, ściany są otynkowane, dach dworu jest czterospadowy, kryty dachówką. We dworze nie zachowało się wiele elementów architektury renesansowej. Z zewnątrz trudno się dopatrzyć renesansowej rezydencji. Wnętrze kryje sklepienia kolebkowe na parterze i drewniane stropy na piętrze. Najciekawszą (nawet rewelacyjną) pozostałością są malowane deski stropowe piętra. Wzory są być może oryginalne, z przełomu XVI/XVII wieku. Przedstawiają typowe dla tamtych czasów kompozycje ornamentalne. Dwór stoi obok obszernego pałacu, pełniącego dziś funkcję liceum. Warto także zwrócić uwagę na dworską oficynę z XVIII wieku. Całość założenia otacza park.

WYKOPALISKA ARCHEOLOGICZNE W CZUDCU - zamek w Czudcu położony na wzgórzu nad Wisłokiem zwanym Zamczyskiem jest jednym z później odkrytych zamków w Polsce. Dokonał tego prof. G. Leńczyk dopiero w 1955 roku. A wszystko dlatego, że mury z zamku zachowały się tylko pod powierzchnią ziemi. Do niedawna można było je oglądać w dwóch niewielkich wykopach archeologicznych, obecnie tych wykopów jest już kilka. Badania doprowadziły do odkrycia murów z dwóch faz chronologicznych - fragmenty murów średniowiecznych oraz narożniki i pozostałości baszty z XVI w. Baszta ma sześć metrów średnicy i jest sześciokątna. Długość zamku określono na 50 m. Do zamku idzie się pod górę wąwozem, który jest zachowaną oryginalną drogą dojazdową. Legenda mówi, że w lochach zamku czudeckiego przetrzymywano zbójów napadających na kupców. Gdy pewnego razu pod zamek podeszły hordy tatarskie (co zdarzało się wielokrotnie w historii Czudca), a kasztelan był nieobecny, dowództwo objęła jego żona Zofia. Widząc ogromną przewagę napastników postanowiła posłużyć się podstępem. Obiecała więźniom, że ich winy zostaną darowane, jeśli uda im się zabić przywódcę Tatarów. Przystał na to tylko jeden więzień i uzbrojony w kuszę zaczaił się koło zamku. Gdy Tatarzy na czele ze swoim wodzem rozpoczęli szturm, ukryty w krzakach więzień ugodził go strzałą w pierś. Zaskoczeni napastnicy wycofali się i ruszyli w stronę Strzyżowa, który doszczętnie spustoszyli, zamek jednak cudem ocalał. Stąd też według legendy powstała nazwa Czudec. Podczas prac archeologicznych natrafiono na pokaźny zbiór kafli renesansowych, które pięknem i jakością wykonania nie odbiegają od podobnych kafli z Krakowa i innych większych ośrodków miejskich tamtego okresu.

ZESPÓŁ PARKOWO - DWORSKI W NOWEJ WSI CZUDECKIEJ - Obiekt zbudowano w I połowie XIX wieku jako dwór parkowy, klasycystyczny. Przebudowano go w końcu wieku XIX w okresie eklektyzmu. Starsza część zbudowana jest z cegły i kamienia, nowsza tylko z cegły. Pierwotnie był to obiekt parterowy na planie prostokąta, przykryty dachem czterospadowym, z długą kalenicą północ - południe i podcieniem od strony południowej. W końcu XIX wieku od strony zachodniej dobudowano budynek jednopiętrowy przykryty dachem czterospadowym na planie kwadratu, który połączono z starszą częścią parterową za pomocą przewiązki. Część parterowa nosi ślady gruntownej przebudowy i adaptacji z czasu rozbudowy: są to eklektyczne drewniane kroksztyny podtrzymujące okap dachu od strony wschodniej, pięcioboczny ganek, balustrada w podcieniu i stolarka wewnętrzna. Wewnątrz dworu znajdowało się szesnaście izb mieszkalnych i pięć innych pomieszczeń. Budynek jest w większości podpiwniczony. Dwór w bardzo złym stanie technicznym został kupiony przez osobę prywatną w 2000 roku. Od tego czasu prowadzony jest pod nadzorem konserwatora zabytków gruntowny remont obiektu. Budynek jest zlokalizowany w ongiś ciekawym parku, obecnie zdewastowanym i zaniedbanym.

Gmina Strzyżów | Gmina Czudec | Gmina Niebylec | Gmina Wiśniowa | Gmina Frysztak